Sygnaliści odgrywają istotną rolę w strukturze organizacyjnej firm, pełniąc funkcję strażników prawa i etyki w miejscu pracy. Ich działania są regulowane przez szereg przepisów, które mają na celu ochronę zarówno samych sygnalistów, jak i interesów publicznych oraz firmowych. W artykule omówimy, kim jest sygnalista, jakie ma prawa i obowiązki oraz jak wygląda ochrona prawna tych osób w Polsce w roku 2025.
Kim jest sygnalista?
Sygnalista, znany również jako demaskator lub z angielskiego whistleblower, to osoba, która zgłasza nieprawidłowości w organizacji. Może to dotyczyć zarówno korupcji, mobbingu, dyskryminacji, jak i innych działań niezgodnych z prawem lub etyką. Sygnalista działa w interesie publicznym, a jego zgłoszenia mogą dotyczyć różnych aspektów działalności firmy, od naruszeń prawa po kwestie etyczne.
Kto może zostać sygnalistą?
Każda osoba związana zawodowo z daną organizacją może stać się sygnalistą. Dotyczy to nie tylko pracowników, ale także stażystów, podwykonawców, akcjonariuszy, a nawet kandydatów do pracy. Istotne jest, aby osoba zgłaszająca posiadała uzasadnione podstawy do twierdzenia, że zgłaszane informacje są prawdziwe. Sygnalista musi działać w dobrej wierze, mając na uwadze dobro publiczne i interes organizacji.
Jak sygnalista zgłasza naruszenia?
Zgłoszenia mogą być dokonywane na trzy sposoby: poprzez kanały wewnętrzne w firmie, kanały zewnętrzne do odpowiednich organów publicznych, lub w formie ujawnienia publicznego. Każdy z tych sposobów musi zapewniać bezpieczeństwo i poufność sygnalisty, chroniąc jego tożsamość przed nieuprawnionym ujawnieniem.
Ochrona prawna sygnalistów
Ochrona sygnalistów w Polsce wynika z implementacji dyrektywy unijnej oraz krajowej ustawy o ochronie sygnalistów. Przepisy te mają na celu zapewnienie sygnalistom ochrony przed działaniami odwetowymi ze strony pracodawców oraz innych osób z organizacji.
Zakaz działań odwetowych
Sygnaliści są chronieni przed różnego rodzaju działaniami odwetowymi, takimi jak:
- zawieszenie w obowiązkach służbowych,
- zmiana miejsca pracy lub godzin pracy,
- obniżenie wynagrodzenia,
- przymusowy bezpłatny urlop,
- degradacja lub wstrzymanie awansu.
Środki wsparcia dla sygnalistów
Dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia sygnalistom dostępu do środków wsparcia, takich jak:
- darmowe porady prawne dotyczące ochrony prawnej,
- pomoc w kontaktach z organami publicznymi,
- możliwość uzyskania odszkodowania za poniesione szkody.
Procedury zgłoszeń wewnętrznych
Firmy zatrudniające powyżej 50 pracowników mają obowiązek wdrożenia procedur zgłoszeń wewnętrznych. Muszą one być zgodne z zasadami ochrony sygnalistów i obejmować stworzenie odpowiednich kanałów zgłoszeń oraz prowadzenie rejestru zgłoszeń.
Wymogi dla kanałów zgłoszeń
Kanały zgłoszeń muszą spełniać określone wymogi, aby zapewnić ochronę tożsamości sygnalisty. Wymagania te obejmują m.in.:
- możliwość składania zawiadomień pisemnych lub ustnych,
- potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia w ciągu 7 dni,
- zachowanie poufności tożsamości sygnalisty.
Rola sygnalisty w organizacji
Sygnaliści odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu standardów etycznych i prawnych w organizacjach. Dzięki ich działaniom możliwe jest wykrycie i eliminacja nieprawidłowości, które mogą zagrażać zarówno pracownikom, jak i całej firmie. Wsparcie dla sygnalistów jest nie tylko kwestią prawną, ale także elementem budowania zaufania i transparentności w miejscu pracy.
Ochrona sygnalistów jest niezbędna dla zachowania równowagi między interesami pracowników a obowiązkami pracodawców w zakresie przestrzegania prawa.
Podsumowując, sygnaliści pełnią ważną funkcję w organizacjach, zapewniając przestrzeganie prawa i etyki. Ich ochrona prawna jest kluczowa dla skutecznego funkcjonowania systemu zgłaszania nieprawidłowości, co przyczynia się do budowania bezpiecznego i uczciwego środowiska pracy.
Co warto zapamietać?:
- Sygnalista (whistleblower) to osoba zgłaszająca nieprawidłowości w organizacji, działająca w interesie publicznym.
- Każda osoba związana z firmą, w tym pracownicy, stażyści i podwykonawcy, może zostać sygnalistą, pod warunkiem dobrej wiary.
- Ochrona prawna sygnalistów w Polsce obejmuje zakaz działań odwetowych, takich jak obniżenie wynagrodzenia czy degradacja.
- Firmy zatrudniające powyżej 50 pracowników muszą wdrożyć procedury zgłoszeń wewnętrznych, zapewniając poufność i bezpieczeństwo sygnalistów.
- Wsparcie dla sygnalistów obejmuje darmowe porady prawne oraz możliwość uzyskania odszkodowania za poniesione szkody.
